Wat is verslaving?

Iemand die verslaafd is aan een middel, blijft dat middel gebruiken ook al zorgt het gebruik voor veel problemen. Willen gebruiken is veranderd in moeten gebruiken. Iemand kan ook verslaafd zijn aan gedrag (zoals gokken of gamen). Deze pagina gaat alleen over verslaving aan middelen. 

Een ander woord voor verslaving is afhankelijkheid, of stoornis in gebruik. Niet iedere verslaving is hetzelfde of even ernstig. Een verslaving verschilt per persoon en per middel. 

Wanneer ben je verslaafd?

Niet ieder persoon die vaak drugs gebruikt, is meteen verslaafd. Dokters hebben een aantal kenmerken afgesproken om te bepalen of iemand verslaafd is of niet¹Lees hier meer over deze kenmerken. Hoe meer kenmerken iemand heeft, hoe ernstiger de verslaving is. Zo bestaat er een milde, een matige een ernstige verslaving. Het gaat om de volgende kenmerken:

• Iemand gebruikt vaker en meer drugs dan dat die persoon van plan was
• Iemand heeft vaak geprobeerd te minderen of te stoppen maar dit mislukte
• Iemand heeft veel tijd nodig om te gebruiken en om bij te komen van gebruik
• Iemand voelt een sterke wens om drugs te gebruiken
• Iemand doet te weinig op werk, tijdens studie of thuis door het gebruik
• Iemand blijft drugs gebruiken ondanks dat er problemen door komen in de relatie
• Iemand besteedt minder tijd aan hobby’s, vrienden of werk door gebruik van drugs
• Iemand blijft drugs gebruiken, zelfs als mensen daardoor in gevaar komen
• Iemand blijft drugs gebruiken, ook al weet hij of zij dat het problemen veroorzaakt met de gezondheid van lichaam en geest
• Iemand heeft steeds meer nodig om de effecten van de drug nog te voelen (tolerantie)
• Iemand krijgt last van klachten als die persoon stopt (ontwenningsverschijnselen), die pas minder worden door (meer) drugs te gebruike

Bij twee of meer van deze kenmerken kan er al sprake zijn van een (milde) verslaving. Vanaf zes of meer is het een ernstige verslaving. Alleen een dokter kan goed bepalen of iemand verslaafd is of niet. 

Als iemand stopt na veel en vaak gebruiken van een middel, ontstaan er bijna altijd ontwenningsverschijnselen. Niet alle ontwenningsverschijnselen zijn even gevaarlijk. Bij sommige middelen kunnen deze verschijnselen wel (levens)gevaarlijk zijn, zoals bij GHB, alcohol, benzodiazepines, oxycodon, fentanyl en heroïne. Iemand kan hier niet zomaar mee stoppen zonder begeleiding van een dokter.

Hoe ontstaat een verslaving?

Drugsgebruik gaat meestal in stappen of fases. Iemand is niet meteen verslaafd als hij of zij drugs gebruikt. Eerst experimenteert iemand met drugs, en zal af en toe eens gebruiken omdat die persoon nieuwsgierig is naar de effecten. Daarna, als iemand bekend is met het middel, kan er sprake zijn van recreatief gebruik. Die persoon gebruikt dan alleen op bepaalde momenten, zoals op feestjes of festivals. Iemand gebruikt dan alleen voor plezier of ontspanning.

Hierop volgt gewoontegebruik, waarbij iemand regelmatig drugs gebruikt. Het zou dan kunnen dat iemand feestjes niet leuk meer vindt zonder drugs. Als iemand nu problemen gaat ervaren door het gewoontegebruik, kan je spreken van problematisch gebruik. Het kost bijvoorbeeld steeds meer geld en tijd om drugs te gebruiken. Ook krijgt drugsgebruik een ander doel, zoals het wegduwen van vervelende gevoelens of stress.

Tot slot is er verslaving: iemand kan nu niet meer de dag door komen zonder drugs te gebruiken. Niet iedereen gaat door alle fases of stappen heen, iemand kan een fase overslaan, of stoppen bij een bepaalde fase.

Maar niet iedereen is even gevoelig voor verslaving. Er zijn meerdere oorzaken die ervoor zorgen dat iemand gevoeliger is voor verslaving: 1) biologisch (erfelijkheid), 2) psychisch en 3) sociaal. Vaak versterken deze oorzaken elkaar. Niet iedereen die hieraan voldoet hoeft ook meteen verslaafd te raken.

Als iemand niet in aanraking komt met middelen kan die persoon er ook niet verslaafd aan raken. Iemand die wel bepaalde middelen gebruikt en de effecten prettig vindt, kan een middel meer gaan gebruiken als die persoon bijvoorbeeld veel stress heeft. Het gebruik kan dan sneller een gewoonte worden. 

Lees ook: Hoe ontstaat een verslaving? – DRUGSinfo.nl

1. Erfelijkheid

Hoe de hersenen reageren op bepaalde middelen kan erfelijk zijn bepaald. Zo kan iemand genen erven die ervoor zorgen dat die persoon minder goed kan genieten van dingen. Voor die mensen zijn de effecten van bepaalde middelen dan bijvoorbeeld een stuk prettiger. Dit betekent niet dat iemand hoe dan ook verslaafd raakt als de ouders bijvoorbeeld gevoelig zijn voor verslaving. 

2. Psychische problemen

Mensen met psychische problemen kunnen sneller verslaafd raken dan mensen zonder psychische problemen. Dit komt onder andere doordat deze mensen soms zelf onbewust op zoek gaan naar een oplossing voor hun probleem. Als iemand zich bijvoorbeeld vaak angstig, somber of alleen voelt, kan het gebruik van drugs op de korte termijn als een oplossing voelen. Op die manier hoeft die persoon geen of minder vervelende emoties te voelen.

Mensen met ADHD zijn ook gevoeliger voor verslaving onder andere omdat ze vaak impulsiever zijn, en dus minder goed kunnen nadenken over de gevolgen van drugsgebruik. 

3. Sociale problemen

Sociale problemen zijn met problemen met vrienden, familie of buren. Maar ook problemen met wonen of bepaalde instanties. Iemand met sociale problemen heeft bijvoorbeeld maar weinig sociale contacten of veel ruzie met de mensen om zich heen. Andere voorbeelden van sociale problemen zijn dakloosheid of schulden.

Als iemand veel sociale problemen heeft, loopt die persoon ook meer kans om een verslaving te ontwikkelen. Dit komt doordat die persoon veel stress kan ervaren door die problemen. Ook heeft iemand met sociale problemen vaak weinig steun. Het kan dan dus zijn dat die persoon sneller problematisch middelen gaat gebruiken om met die stress om te gaan. 

Is verslaving een ziekte?

Verslaving is een hersenziekte. Dit komt doordat de hersenen van verslaafde mensen anders werken. Sommige mensen zijn namelijk gevoeliger voor de effecten van drugs. Ook zijn er mensen die minder goed verstandige keuzes kunnen maken. Als zij eenmaal drugs zijn gaan gebruiken, is de kans groter dat ze er verslaafd aan raken. Dit komt ook doordat het gebruik zelf de hersenen verandert. 

Als iemand eenmaal verslaafd is, is gebruik geen keuze meer: willen gebruiken wordt moeten gebruiken. Die persoon kan niet anders dan gebruiken, omdat hij of zij zich anders erg slecht voelt. Voor veel mensen zorgt dit voor schaamte en/of liegen over het gebruik. Op die manier is verslaving een ziekte te noemen. Iemand heeft hulp nodig om te stoppen, te genezen. 

Lees ook: Waarom is verslaving een hersenziekte? – Jellinek

Wat zijn de gevolgen van een verslaving?

Niet iedereen ervaart dezelfde gevolgen van een verslaving. Het hangt af van verschillende dingen. Zoals welk middel iemand gebruikt en hoe vaak en veel die persoon dat middel gebruikt. Maar ook of iemand werk heeft, en veel of weinig familie of vrienden heeft. Als iemand ook last heeft van psychische problemen, kunnen de gevolgen van een verslaving groter zijn.

Lichamelijke problemen

De meeste drugs zijn niet goed voor het lichaam. Met name stimulerende middelen zoals speed en coke zorgen voor uitputting en voor problemen met het hart en de bloedvaten. 

Psychische problemen

Iemand die verslaafd is, is erg veel bezig met het middel. Die persoon krijgt minder interesse in andere dingen, waardoor hij of zij zich niet meer ontwikkelt. Iemand kan depressief worden of een depressie kan erger worden en iemand kan angstig worden of bestaande angst kan erger worden. Ook kan het zijn dat iemand niet goed meer weet wat echt waar is of niet, doordat die persoon constant onder invloed is. 

Sociale problemen

Iemand kan zich anders gaan gedragen door een verslaving. Als iemand vooral met drugs bezig is, kan het zo zijn dat andere mensen minder interessant worden. Het gebruik wordt dan belangrijker dan omgaan met familie of vrienden. Zo kunnen relaties met vrienden, familie of partners slechter worden, waardoor er makkelijker ruzies kunnen ontstaan.

Geldproblemen

Iemand kan geldproblemen krijgen als die persoon zijn of haar baan verliest door de verslaving. Sommige middelen zijn ook duurder dan anderen. Als iemand constant gebruikt kan dat veel geld kosten. Hierdoor kunnen gemakkelijk schulden ontstaan. Bij bijvoorbeeld cocaïne kan dit snel gebeuren.

Wat zijn de meest verslavende drugs?

De drugs waar de meeste mensen voor naar een verslavingskliniek gaan zijn alcohol, cannabis en cocaïne²Zoals te lezen is in de Ladis tussenrapportage kerncijfers 2016-2021. Er kunnen ook drugs zijn die verslavender zijn dan deze middelen, maar die weinig worden gebruikt. Daarnaast zijn er erg veel mensen verslaafd aan tabak, ongeveer 1 op de 5 mensen in Nederland. Nicotine is daarom een sterk verslavend middel. 

Wat kan je doen als je zelf of iemand anders verslaafd is?

Als je verslaafd bent en hulp wilt om te stoppen, neem dan contact op met je huisarts. Het is ook mogelijk om een gratis en vrijblijvend adviesgesprek te voeren met een instelling voor verslavingszorg in de buurt. 

> Lees hier meer over de verschillende soorten hulp bij verslaving

Als je denkt dat iemand die je kent verslaafd is, kan je het gesprek hierover aangaan. Probeer niet boos te worden of de persoon te veroordelen. Geef wel aan dat je je zorgen maakt over wat je ziet, en wat je wel of niet van die persoon accepteert.

> Lees hier verder over hoe je kunt omgaan met het drugsgebruik van een ander